Wat ga je doen als je met lof de Academie voor Beeldende Kunsten Artibus in Utrecht verlaat, waar je waarschijnlijk veel overbodige naast nuttige zaken hebt geleerd? Of als je al het voor die tijd modieuze gedoe van “persoonlijkheidsontplooiing” laat voor wat het is en op weg gaat naar een zelfstandig kunstenaarsbestaan? Met in je hoofd het plan dat elk schilderij, elk keramisch object een unieke zaak moet zijn, omdat er in de wereld van de beeldende kunsten al zo veel van hetzelfde wordt vertoond? Kennis van zaken alléén is dan niet voldoende.

Zij komt uit een familie waar wetenschapsbeoefening haast vanzelfsprekend zich aandient. Want weten is kunnen en als je een en ander niet weet kan je het leren, totdat je het beheerst. De vraag is dan of dit ook voor kunst geldt? Wilma, zo zou je haar kunnen omschrijven is iemand van O.K. en W., wat staat voor onderwijs, kunsten en wetenschappen, een triootje dat naar de beste historische ervaringen eigenlijk bij elkaar hoort.
De grootste van de drie is voor haar de kunsten. Zoals je ook geloof hoop en liefde bij elkaar schikt als een mooi boeket waarbij de liefde er opvallend uit springt.
Dat onderwijs heeft ze achter de rug. Hooguit wijst ze met ruimte haar blonde dochters op een weg naar een toekomst die zij zelf ook heeft verkend en die voert naar schilderijen en keramische toestanden die even onge- geloofwaardig als aantrekkelijk en ontwapenend zijn. Ze maakt niet alleen wat ze ziet of wat ze naar aanleiding van het zien aan ideeën en vormbesef uit de natuur leent. Zij maakt ook wat ze weet, zoals kinderen dat zo goed kunnen, totdat zij worden betrokken bij sociale competities (de besten van de klas) of nutteloze kennis en onverdiende ballast waar geen dromen meer worden toegestaan.
Wilma kent beide werelden. Maar de wereld die zij verkent en eigenlijk altijd voor ogen heeft, is niet uit te leggen met woorden, die is alleen te schilderen. Omdat de geest, de fantasie en de verbeelding het daar voor het zeggen hebben.
Het mooie van Wilma is dat zij behoorlijk heeft gestudeerd. Niet alleen op een academie voor beeldende kunsten waar zij zich in monumentale vormgeving en beeldhouwen bekwaamde, maar daarna ook nog eens op de Landbouw Hogeschool in Wageningen, nu universiteit geheten, waar zij zich verdiepte in de zoötechniek.
Wat dit laatste betreft is ze in de buurt van haar familie gebleven, wat het eerst aangaat dichtbij zichzelf. In wezen is zij het voorbeeld van een kunstenaar die niet alleen door haar werk gekend dient te worden, maar ook door wat zij aan andere intrigerende surplussen bezit.

Ze woont en werkt op het Limburgse land bij het dorp Neer, met een eigen atelier in een tuin, een stukje verderop gelegen van het atelier van de beeldhouwer Jos Dirix, haar man. Afkijken van elkaar is er niet bij. Praten over elkaars werk wel. Twee zelfstandige kunstenaars, met middelpuntig twee kinderen en een aantal mooie IJslandse paarden die zich in de liefde en toewijding van het gehele gezin mogen verheugen.
En dat ook doen, zelfs als de familie op hun ruggen gaat stappen door land en bos. Hetgeen een gezamenlijk geluk is. Ofschoon zij dichtbij zichzelf is gebleven, heeft ij toch allerlei grenzen verkend. Niet alleen in de discussie over wat kunst kan zijn, maar ook op het terrein van de geschonden relatie van de moderne mens met moeder aarde; zij is zich bewust, als een vanzelfsprekendheid, van het groen van een wei of het geluid van ‘n eerste lijster in de lente. De immer aanwezige aandacht voor de natuur manifesteert zich niet in een euforisch gedrag van een gestuurde vrouw op het platteland, maar vindt zijn neerslag in haar schilderijen en handgevormde keramische vazen en schalen of in haar ongewone sculpturale keramiek, die vol verrassende wendingen zit. Het kunstmatige en kunststoffige in het artistieke circuit, op radio of televisie, gaan haar huis voorbij. Die reiken haar geen impulsen aan die de verbeelding prikkelen en de fantasie laten hollen. De verhalen die zij vertelt zijn op een nieuwe manier oude verhalen en oude verhalen die nog nooit zo verteld zijn. Als men meent dat zo iets in onze virtuele tijd niet kan, dan bewijst haar oeuvre tot nu toe dat het heel opmerkelijk wel mogelijk is.

De vraag is ook, kan zo’n fenomeen - in alle eenvoud - nog bestaan en functioneren in onze dagelijkse samenleving, waar steeds meer mensen een vierkanten kop krijgen van het kastje kijken, een loops oor van de handy’s zonder elkaar te verstaan? Op weg naar een grensverleggende consumptie?
Wilma doet daar niet dramatisch over. Zij heeft wel een tekst bij de hand die haar uit haar jeugd is bijgebleven: “…en zo je jezelf met arbeid in leven houdt, heb je in trouw het leven lief. En het leven liefhebben door arbeid maakt je vertrouwd met ’s levens diepste verborgenheid.”
Arbeid dus, die zichtbaar gemaakte liefde is… Zij bekijkt dit alles met een onderzoekende èn vertederende blik.
En richt gelijk ’n innerlijk oog naar de natuur, naar dieren en bloemen, die ze schildert en al schilderend verandert in haar onvervreemdbare schilderijen, waar kleuren, vormen, dieptes en contrasten een wereld op zich scheppen. De aanleiding en het uitganspunt wijken in het creatieproces naar de achtergrond om plaats te maken voor een nieuwe situatie, waar andere wetten gelden die juist aanspreken om het ongewisse, de chaos, de romantiek, de ruige opbrengst van de verf en de rijkdom van kleuren, naast en tegenover elkaar.

Het onderwerp is in eerste instantie niet meer van belang. Daarvoor komt haar vorm van schilderkunst in de plaats of, zoals zij het noemt, een kunst om te schilderen. De bloemen die we in haar schilderijen zien zijn bloemen als idee, ze zijn op een bepaalde manier geschilderd, zien eruit zoals dat niet in de natuur voorkomt. Je zou hierbij kunnen opmerken dat de natuur voor haar niet meer zozeer de leermeesteres van de kunst is, maar de schilderkunst zelf. De weg tussen figuratief en abstract blijft ook voor haar een zoektocht. Er is veel herkenning in haar werk, maar ook een zintuiglijkheid die de kijker een plantaardig gevoel geven. Dat klopt ook, want zij start vaak een schilderij vanuit een beeld dat ze al in haar hoofd heeft maar dat naar een oppervlak gebracht moet worden, aangekleed met eigenschappen van de natuur geleend. Zo komen herboren ervaringen aan het licht die in hun vormen, kleuren en lijnen suggereren wat wij, kijkers, verbinden kunnen met onze eigen ervaringen. Voor haar gaat dit proces stap voor stap, met veel experimenten en proefnemingen, contrasten oproepend of nieuwe kleuren uitvinden. En tijdens het schilderen precies aanvoelen wanneer je het penseel moet neerleggen. Ofschoon ze beeldhouwkunst studeerde, hetgeen langzaam maar zeker resulteerde in het maken van vrije objecten in klei, blijkt zij echter vanuit haar eigen vermogen een bron aangeboord te hebben die schilderkunst heet en waarin zij vooral de symbolische waarden van de kleur is gaan ontleden en gebruiken. Om dingen te maken die nooit door anderen bedacht zijn.
De voorkeur voor een bepaald soort herkenbare schilderkunst en sculpturale keramiek, wordt in haar eigen atelier gevoed door gedachten en invallen, die elk moment zich kunnen aandienen of die op zich laten wachten, terwijl ze weet dat ze er aan komen. Veel ontstaat via een omweg. Die omweg gaat ze alleen, die heeft ze in de loop der jaren uitgestippeld, zonder kunstmatige trucs of manipulaties. In haar schilderijen kan je proeven hoe het leven en het land erbij liggen, aan de hand van gegevens uit de natuur, planten of dieren, zonder dat zij een portret van die planten of dieren schildert.
Er is geen gelijkenis met de natuur die eigenlijk slechts uitganspunt voor iets heel nieuws is, dat nog niet eerder zo heeft bestaan. Omdat er van Wilma geen tweede bestaat. En natuurlijk hangt haar kleur nauw samen met haar persoonlijkheid.
Het onderwerp speelt dus niet meer de eerste viool.
Zij maakt geen verslag van het dagelijkse leven. Het gaat om een nieuwe wereld, hoe klein en incidenteel soms ook, die geschilderd is op het abstracte af en toch ook weer net niet, want op haar zoektocht tussen beide benaderingswijzen staat ze zelf en vindt ze uit. En daarom is er zoveel te zien op haar schilderijen en is er zoveel te bedenken bij haar sculpturale keramiek.

Dit alles staat haaks op de ons voorgeschotelde beelden waarmee een samenleving uitsluitend denkt te kunnen functioneren. De wereld zit hinderlijk vol met hetzelfde en met vastgebakken vormen. Je hebt nog steeds tekenboekjes voor kinderen met afbeeldingen in voorgetrokken zwarte lijnen waarbinnen je de zaak mag inkleuren.
Je behoort er dwingend binnen te blijven. Er is geen plaats voor de fantasie of de verbeelding die immer graag buiten de perken tot bloei komen. De lichte en montere toon in een aantal schilderijen van Wilma en de vindingrijkheid waarmee bekende contouren van dier en plant zijn gebruikt om een gevoel over te dragen, staan volledig haaks op deze “beeldcultuur” van onze moderne samenleving.
Is dit naïef? Nee, het heeft te maken met een gezonde trek te willen ontsnappen aan wat verwacht wordt en van wat veel van hetzelfde is geworden. Zij vertelt daarover in schilderijen en sculpturale keramiek.

Vertellen in de kunst kan leiden tot anekdotes of kleine invallen. Dat is bij haar niet aan de hand.
Hier wordt gemaakt wat niet bestaat en het heeft tot gevolg dat je een wereld wordt binnen getrokken die lijkt op een nieuwe schepping met eigen speelruimten. Omdat de treurige geschiedenis van de mensheid er weinig mee van doen heeft, is dat al een voorsprong. De fantasie springt waar hij kan gaan, zoals de gedachten vrij zijn om te gaan. Ze rollen op wankele wagentjes ergens in een land dat nog ontgonnen moet worden.
Ze nemen speelse gestalten aan, zetten zich kronen op, ze zijn uit elkaar getrokken en op een nieuwe manier weer in elkaar gezet, want er mag best worden geglimlacht bij het zien van die merkwaardige wezens die van aarde en van lucht zijn. Dieren van bekende snit, zoals een vis, een giraffe en natuurlijk een paard, bewegen zich op wielen voort, ze hebben daardoor een zekere kwetsbaarheid, maar ook een blik van verstandhouding naar wie het verstaat. Ze komen op en verdwijnen, laten een indruk achter waarmee je een stuk verder kan fantaseren.

Hoe komt het nu dat die wereld van Wilma er zo uit ziet? Er zijn allerlei hoeken van inval, gedachtenspinsels waar een vorm voor gevonden dient te worden.
Het gaat over een gevoel dat een huid moet krijgen, een kleur of een beweging, die vastgehouden moet worden. Een plotselinge inval die getoetst wordt in materie, want zo’n inval alléén is niet voldoende, ze moet in het oog herinnerd worden. Zonder er steeds mee bezig te zijn, denk ik, is haar wereld de neerslag van onverwachte mogelijkheden, in vorm, volume, lijn, kleur en nog zo wat, hetgeen behoort tot de middelen van de beeldende kunsten. Ik denk dat ze heel goed een zeer gelijkend portret kan schilderen.
Maar er zijn al vele gelijkende portretten geschilderd.
Het is moeilijker en opwindender een gevoel te schilderen, een zonnestraal of een lichtvoetige gedachte bij het zien van een bloementuin; of een onbekend dier dat niet in de boeken is terug te vinden, dat tussen het hakhout van de verbeelding springt of een morgenmadelief, een tulpenbos bij nacht of een maagdelijke koe, een afwachtende poes, een verstilde haan, een toevallige uil en een gekroonde paradijsvogel.

Een onbruikbare en onnuttige wereld schept zij, maar wel een wereld vol verrassingen en kleine emoties, een wereld ook die laat zien dat er met verf en klei mee mogelijk is dan het voorspelbare of het nuttige.
Wie zo speelt stuit op kwetsbaarheid maar ook op humor. Het toeval dat onderweg zich voordoet wordt op het juiste moment niet genegeerd, maar juist bruikbaar gemaakt aan het creatieproces. Het eindig in velerlei scherven van een wereld die voor het eerst zich vertoont, naar aanleiding van een wereld die wij denken te kennen. Het conflict tussen natuur en cultuur en tussen sociale afkomst en individuele aspiraties kan een dit werk mede een interessant aspect geven. Kunst betaalt zich niet in geld terug; als dat het criterium is, dan hebben we met een goedkope mentaliteit van doen.

Van Wilma weten we nu dat zij de natuur heel anders benadert en bekijkt dan alleen als gegeven dat aanleiding zou kunnen zijn om een schilderij of een stuk keramiek te maken. Hoe precies zij tot zulke boeiende metamorfosen weet te komen, is alsnog een raadsel. De ingrediënten zijn gekend, maar e worden anders geschud en gerangschikt dan de gewenning in de beeldende kunst vaak oplet. Haar werk vormt een rijke en ook vaak kostelijke informatiebron over het verloren paradijs. Die informatie is in zoverre geloofwaardig als je bereid bent om te willen weten waar dat land ligt waaruit zijkennelijk put. En dat is nou juist weer het geheim, dat is het intrigerende, waar ligt het verloren paradijs? Fantasievoorstellingen vervangen hier op tijd het realisme dat in de natuur ligt opgesloten.
De mens blaast over de natuur en zie, er ontstaan nieuwe excentrieke dingen, hilarische situaties, wonderlijke schoonheid, hoogstpersoonlijke iconen.
De slang spreekt in haar keramiek voor zichzelf. Niemand hoeft daaraan te twijfelen. ER zijn geen plaatsbepalingen in haar werk, de dieren en voorwerpen zijn proportioneel anders weergegeven en verwijzen naar een gebied dat vrij van angst is.
Zij waagt zich aldus buiten de gebaande paden en dan ook nog een in een land dat niet bestaat en dat toch als een aards bestaan wordt ervaren.
Zoals bij die kinderen in het Vondelpark, die daar iets tussen de bomen zagen dat ze zelf uitvonden.

Frans Duister